Flamenco in de 21ste eeuw

Flamenco in de Franco-tijd: een nieuw perspectief op traditie

In de openingslezing biedt Carlos van Tongeren een nieuw perspectief op de ‘traditionele’ flamenco door te onderzoeken hoe deze muziekstijl zich ontwikkelde tijdens het bijna vier decennia durende regime van dictator Francisco Franco (1939-1975), een periode die nog altijd zorgt voor politieke strijd en verdeeldheid in het hedendaagse Spanje. Drie thema’s zullen centraal staan: het ‘uitvinden’ van het folkloristische ‘España de la pandereta’ (Spanje van de tamboerijn) onder Franco; de invloeden van Franco’s regime op het gedachtegoed van de invloedrijke flamencozanger en ideoloog Antonio Mairena; en pogingen van jonge flamencoartiesten om de traditie opnieuw uit te vinden voor de huidige tijd —en daarmee bij te dragen aan de ontwikkeling van nieuwe tradities.

Carlos van Tongeren is universitair docent Spaanstalige cultuur- en letterkunde aan de Universiteit van Manchester en flamencogitarist. Zijn huidige onderzoek gaat over de herinnering van de Franco-tijd in de Spaanstalige cultuur, met name in de flamenco. In dit kader bereidt hij publicaties voor over het begrip van ‘erfgoed’ in de moderne flamencogitaar, en over de herinnering aan de Franco-tijd in de flamencocultuur sinds Spanjes overgangsfase van dictatuur naar democratie. Hij woonde jarenlang in Spanje en studeerde flamencogitaar bij beroemde gitaristen als Manolo Sanlúcar, Niño de Pura en Manolo Franco. Zijn eerste soloalbum als flamencogitarist, Moradas, komt uit in het voorjaar van 2023.

Pedro G. Romero (Aracena, 1964) is een Spaanse curator, multidisciplinaire kunstenaar en schrijver. In zijn jonge jaren nam hij al deel aan groepsexposities over Spaanse conceptuele kunst, zoals Antes y después del entusiasmo (Amsterdam, 1989). Hij participeerde in de Documenta14 Athene/Kassel 2017 en is oprichter van (pie.flamenco), een onafhankelijk digitaal platform voor hedendaagse flamencostudies, met een eigen expositieruimte in Sevilla. Romero is daarnaast verbonden aan het PRPC (Plataforma de Reflexión de Políticas Culturales) in Sevilla. Hij is artist in residence van de Academie van Spanje in Rome. De collectie “Flamenco y cultura popular”, bij uitgeverij Athenaica, wordt door hem vormgegeven.

Zijn onderzoek naar flamenco als moderne volkskunst en inspiratiebron voor de avant-garde in Parijs - met Picasso als grote bemiddelaar ¬– culmineerde in de tentoonstelling La noche española (2007) die hij met Patricia Molins samenstelde voor het Museo Nacional Centro Reina Sofia in Madrid en Petit Palais, Parijs. In 2021-2022 wijdde het Reina Sofía in Madrid onder de titel Máquinas de trovar. Een overzichtstentoonstelling aan zijn uiterst veelzijdig oeuvre.
Romero, ook wel bekend als ‘Pedrogé’ door zijn rol als ‘intellectuele guru van de flamenco’, is sinds 1998 als artistiek adviseur – ‘aparato’ zoals hij het zelf noemt – verbonden aan het gezelschap van flamencovernieuwer, danser en choreograaf Israel Galván. Een rol die hij ook vervult bij andere vrijzinnige flamencogeesten als Rocío Márquez, Niño de Elche en zigeunerzanger pur sang Tomás de Perrate. Met de beroemde flamencopopster Rosalía werkte hij samen voor ze de wereld veroverde in een voorstelling over de schilder Julio Romero de Torres.

Ismael de la Rosa "El Bola" werd in 1995 in Sevilla geboren in ‘Los Fernández’ een van de zigeunerfamilies uit de wijk Triana die de flamenco vanaf de 20ste eeuw een stempel gaven. Aan de hand van zijn oom Curro Fernández, de patriarch van de familie, stapte hij op zijn achtste de professionele flamencowereld in. Zo jong al hij was zong hij voor grote dansers als Maria Pagés. Vandaag de dag is Ismael de la Rosa ‘Bolita’, zoals hij liefkozend genoemd wordt, een van de meest gevraagde zangers. Dansers als Farruquito, Olga Pericet, María Moreno, Marco Flores en Alfonso Losa dragen hem op handen. In 2021 stal hij op ons festival de show tijdens de tournee van de Flamenco Biënnale creatie Flamenco Criollo. In 2023 is hij te horen bij Farruquito en bij Alfonso Losa, op de slotvoorstelling van dit festival.

Yerai Cortés (Alicante, 1995) kreeg van zijn vader op jonge leeftijd een gitaar in de handen geduwd. Sindsdien liet hij hem niet meer los. Hij deelde al vroeg het podium met grote artiesten als zangers Rancapino, El Guadiana, Pitingo, saxofonist Jorge Pardo en bassist Richard Bona, die een grote inspiratiebron voor hem was. Hij is een van de vaste begeleiders van de legendarische danser Farruquito. Met de populaire zanger C. Tangana toert hij langs grote poparena’s over de hele wereld. Zijn doorbraak kwam na zijn samenwerking met de Madonna van de hedendaagse flamenco, Rocío Molina, in Al Fondo Riela (opening Flamenco Biënnale 2021), waarin hij de vrouwelijke pionier van de flamencodans uitdaagt met zijn speelse ritmiek en uitgestelde noten - stiltes boordevol muziek. Op de afgelopen flamencobiënnale van Sevilla 2022 was hij de grote ontdekking.